Auteur: Anna Babina

Met de term autofictie wordt een literaire stroming bedoeld die een combinatie vormt van echte gebeurtenissen uit het leven van de auteur en creatieve fictie – een soort "aangevulde werkelijkheid". In de afgelopen jaren heeft autofictie een ongekende populariteit bereikt, zowel in de wereldliteratuur als in de Russische literatuur. In dit artikel bespreken we enkele van de beste werken van Russischtalige auteurs die onder deze stroming vallen.

In de Sovjet-Unie was geen Adderall (В Советском Союзе не было аддерола, 2018) van Olga Breininger is een van de meest opvallende voorbeelden van een kwalitatieve autofictionele roman. Het hoofdpersonage, het alter ego van de auteur, reist naar dezelfde steden en volgt dezelfde opleidingen als Olga zelf ooit deed. Naast de echte herinneringen en ervaringen van de auteur bevat de roman echter ook een mysterieus "experiment van de eeuw" gericht op het programmeren van de persoonlijkheid. Ondanks dit fictieve element is In de Sovjet-Unie was geen Adderall vooral een verhaal over de eenzaamheid van een "wereldburger", over een tijdperk van catastrofes in het postsovjetgebied dat een diepe invloed heeft gehad op de "dertigersgeneratie". Het is ook een verhaal over de zoektocht naar een betere versie van jezelf, die je soms in een hoek kan drijven.

"Ik weerspiegel de realiteit," zegt Oksana Vasjakina, een schrijfster die actief is binnen de autofictie en winnaar is van de Litsei-prijs. Deze uitspraak vat perfect de kern van autofictie samen: de werkelijkheid weerspiegelen, maar door je eigen lens, met enige vervormingen. Wond (Рана, 2021) van Vasjakina is het eerste deel van een grote autofictionele trilogie. Het vertelt het verhaal van een reis door Rusland met de urn van haar moeder, een gesprek met iemand die nooit meer zal antwoorden. In deze roman worden eros en thanatos, liefde en pijn, nauw met elkaar verweven. Het hoofdpersonage lijkt een enorme wond te bezweren die helaas niet kan genezen.

Een andere roman die het vermelden waard is, is Chorea (Хорея, 2023) van Marina Kotsjan. Het verhaal lijkt op het eerste gezicht eenvoudig: de hoofdpersoon ontdekt dat ze het gen kan doorgeven voor de ziekte van Huntington, waaraan haar vader is overleden. Maar die schijnbare eenvoud bedriegt. In de roman krijgt de traditionele reflectie op ouder-kindrelaties, die zo kenmerkend is voor de literatuur van dertigers, een nieuwe dimensie. De aanwezigheid van een overleden ouder, met wie de relatie nooit goed was, "hangt" als een donkere wolk over het leven van de hoofdpersoon en brengt haar een zeer reële dreiging. Chorea is Kotsjans debuutroman, waarin ze erin slaagt een beklemmende sfeer van angst, schaamte en verdriet te creëren, emoties waarmee de hoofdpersoon leert omgaan. De ogenschijnlijke eenvoud van Kotsjans taalgebruik benadrukt niet alleen de realiteit van het verhaal, maar versterkt ook de verbinding tussen auteur en lezers.

Toch hoeft autofictionele literatuur niet per se somber of gefocust op trauma te zijn. Zo is de roman De zonnige kust van Genua (Солнечный берег Генуи, 2021) van Natalja Osis, met als ondertitel "Russisch geluk op zijn Italiaans", een luchtig verhaal over de verhuizing van de hoofdpersoon van Rusland naar Italië. Het boek is doordrenkt met zonneschijn. Ja, er is ook ruimte voor melancholie, maar het gaat om een lichte melancholie, verweven met herinneringen aan de uitgestrekte Donsteppe. De toon van de roman is overwegend vrolijk, met een gezonde dosis zelfspot en een uitstekend gevoel voor humor.

Het lijkt misschien dat autofictie vooral door vrouwelijke auteurs wordt beoefend, maar dat is niet zo. In literaire kringen wordt Russischtalige autofictie vaak in verband gebracht met de naam Anton Sekisov en zijn roman God van de angst (Бог тревоги, 2022). Verwacht van dit boek geen scherpe vrouwelijke blik of een diepgaande reflectie op een traumatische jeugd. Sekisov richt zich op de metafysica van Sint-Petersburg en de realiteit van het bohemienleven, om het hoofdpersonage – vastgelopen in een zinloos bestaan en een staat van bewustzijnsverandering – onverwacht te confronteren met een uitdaging. God van de angst is een zeer "Petersburgse" roman. De stad wordt getoond zoals ze werkelijk is, zonder glans of romantisering, en haar bewoners – creatieve zielen – komen tot leven in het licht van de ironische pen van de auteur.

Omdat autofictie momenteel een hoogtepunt van populariteit beleeft, bestaat het merendeel van de lezers en schrijvers uit dertigers. Dit is de generatie wier jeugd samenvalt met een periode van sociale en economische crisis in het postsovjetgebied. Door de lens van autofictie kijken auteurs en hun personages de veranderde wereld recht in de ogen, verwerken ze traumatische ervaringen en komen ze stukje bij beetje in het reine met zichzelf.

Autofictie verdient zeker aandacht, al is het alleen maar omdat het ons in staat stelt gemeenschappelijke raakvlakken te vinden en ons doet inzien hoezeer we allemaal op elkaar lijken in onze aandoenlijke kwetsbaarheid.